Stranger Things’in 4. sezonunu bitirdikten sonra aklımda “neden fantastik kötü karakterlerin genelde burnu olmaz ki?!” şeklinde bir soru belirdi. Zira tıpkı Stranger Things’in kötü karakteri Vecna’nın burunsuz olması gibi Harry Potter’ın kötü karakteri Voldemort ve Karayip Korsanları’nın kötü (ama kalbi kırık=/) karakteri Davy Jones da burunsuzdu ve burunsuz karakterler bunlarla sınırlı değildi. Daha sonra fantastik kötü karakterlerin söz konusu ortak noktalarının sosyal medyada zaten bir mem hâline gelmiş olduğunu geç de olsa fark ettim:
“Bad Guys Don’t Deserve To Have A Nose-Kötü Adamların Burnu Olmaz”.
 |
| Burunsuzlar kulübünden solda Vecna, sağda ise Voldemort |
Sosyal medyadaki bu mem, aklıma Antik Mısır’ın burunsuz heykellerini
getirdi. Zira her ne kadar Antik Mısır’daki heykellerin burunlarının olmaması,
erozyon ve kum fırtınası gibi doğal sebeplere bağlanarak açıklanmış olsa da
konuya ilişkin yapılmış araştırmalar sebebin pek de “doğal” olmadığını, aksine “kasıtlı”
bir eylem olduğunu gösterdi.
Antik Mısır'ın "burunsuz" heykellerinden soldaki 3. Amenhemhat (M.Ö. 1859-1814), sağdaki ise 3. Senwosret (M.Ö. 1878-1840)
Antik Mısırlılar, ölümden sonra ruhun ölen kişinin heykellerinde ve mumyasında
yaşamaya devam ettiğine inanıyorlardı. Bu inanışa o kadar bağlılardı ki mezar hırsızları bile firavun heykellerinin şerrinden korunmak için mezardaki heykellerin yüzünü, onları göremeyecek şekilde çeviriyorlardı. Bu inanış Antik Mısırlıların mumyalama ve heykelcilik konusunda
oldukça ileri gitmelerini sağlamıştı. Her ne kadar firavun heykelleri, firavunların gerçek
fiziksel özelliklerini (koca bir göbek, kambur, yağlı bir vücut gibi)
yansıtmayacak şekilde yapılıp düşmanlara korku salmak ve firavunları yüceltmek
için onları oldukça atletik bir şekilde tasvir etse de aynı zamanda ruhun
konağı olma işlevini de yerine getiriyordu. Bu nedenle firavunun düşmanları,
ölümünden sonra ruhu heykellerinde yaşamaya devam edemesin, yani nefes alamasın
diye kasıtlı olarak heykellerin burunlarını kırıyorlardı. Çünkü onların nefes almayı,
dolayısıyla bir burnu hak etmediklerini düşünüyorlardı. Tıpkı yazının başında
bahsettiğim memde belirtildiği gibi: “Bad Guys Don’t Deserve To Have A
Nose-Kötü Adamların Burnu Olmaz”.
Not:
1) "Bad Guys Don't Deserve To Have A Nose" memi Türkçede hedef dil odaklı bir çeviri stratejisi güdülüp çevrilerek "Kötü Adamların Burnu Olmaz" şeklinde kullanılmaktadır. Kaynak dil odaklı bir çeviri stratejisi güdülseydi, yani motamot bir çeviri yapılsaydı bu durumda "Kötü Adamlar Burnu Hak Etmezler" şeklinde bir kullanım olurdu. Bu tür memlerde ve/veya karakter isimlerindeki hedef dil odaklı çeviri stratejisinin, hedef dilde ahenk ve etki yaratma açısından daha kullanışlı olduğu görüşündeyim. Bu nedenle yazıda Türkçedeki kullanımı, yani, "Kötü Adamların Burnu Olmaz" ifadesini tercih ettim.
2) Harry Potter evrenini bilenler bilirler, Voldemort ismini anmamak için karakterler orijinal dilde "he who must not be named" ifadesini kullanırlar. Türkçeye bu ifade "kim olduğunu bilirsin sen" şeklinde hedef dil odaklı çeviri stratejisiyle çevrilmiştir. Motamot bir çeviri yapılmış olsaydı "isimlendirilmemesi gereken" gibi bir ifade ortaya çıkacaktı ve bu ne kulağa hoş gelecekti ne de söyleyiş açısından pratik fayda sağlayacaktı.
3) Sözün kısası, "Kötü Adamların Burnu Olmaz", yani hedef dil odaklı çeviri in, motamot çeviri out!=)
