ANTİK MISIR HİYEROGLİFLERİ VE ÇÖZÜMLEMELERİ 101

NOT 1: Aşağıdaki yazı ağır derecede hiyeroglif deşifreleri barındırdığından hiyerogliflere ya da Antik Mısır yazı diline ilgi duymayanların, bana “ömrümden 5 dk.’mı çaldınn!!!” vs. dememeleri için  okumamalarını tavsiye ederim.

NOT 2: “Hiyerogliflere Giriş” niteliğinde olması bakımında yazının başlığı da doğal olarak Antik Mısır Hiyeroglifleri ve Çözümlemeleri 101 olmalıydı=)

NOT 3: Yazının bazı yerlerinde parantez içindeki ifadeleri bir hayli uzun tutmuş olabilirim. Antik Mısır deyince bildiğim ne varsa anlatma isteği geliyor bana, bu nedenle bu konuda kusuruma bakmayınız efenim=)

Antik Mısır’da yazının M.Ö 3300-3200 civarı icat edildiği düşünülmektedir (ilk yazının M.Ö. 3500 yıllarında Sümerler tarafından icat edilen çivi yazısı olduğu kabul edilir; bununla birlikte Antik Mısırlıların Sümerlerden yaklaşık 150 yıl kadar öncesinde hiyeroglifleri icat ettiği yönünde görüşler de bulunmaktadır).

Antik Mısır yazı dilinin temelini hiyeroglifler oluşturmaktadır. Hiyeroglifler sadece kimi zaman harfler kimi zaman da kelime veya kelimeler bütününü karşılayan sembollerden ibaret değildi. Antik Mısırlılar hiyeroglifleri “Tanrı’nın sözleri” olarak tanımlayıp hiyeroglifleri oluşturan her bir sembolün kutsal bir görevi olduğunu düşünüyorlardı. Bu nedenle Antik Mısırlılar yazı dillerine “Medtu Neter”-(Divine Words/Kutsal Sözler) ismini vermişlerdi.

Ölüler Kitabı'ndan bir parça-Ani Papirüsü-hiyeroglif stilinde yazılmıştır.

 Hiyeroglifler her ne kadar Antik Mısır’ın yazı dilini oluştursa da hiyeroglifleri yazmak bir hayli zordu; çünkü hiyeroglifleri oluşturan kimi semboller-taşıdıkları kutsal anlamlarla da birlikte- karmaşık çizimler gerektirmekteydi. Bu nedenle Antik Mısırlılar hiyeroglifleri “yazılsın diye değil” “okunsun/telaffuz edilsin” diye yazıyorlardı.

Pek muhterem (bana “keşke o dönemde yaşamış olsaydım da kendisiyle tanışsaydım” dedirten kişi) ve yapmış olduğu keşif sayesinde “Ejiptolojinin/Mısır biliminin babası” olarak sayılan Jean—François Champollion sayesinde hiyerogliflerin “gerçekten bir anlam” taşıdığı ortaya çıkmıştır. Champollion, 1799 yılında Mısır’ın Delta bölgesindeki Rosetta isimli yerde Fransız askerleri tarafından bulunan ve üzerinde Antik Mısır’ın Hiyeroglif, Demotik ve Grek olmak üzere 3 farklı yazı dilini barındıran Rosetta Taşı’nın tercümesini yapmıştır. Rosetta Taşı, M.Ö. 196 yılında Memphis (Antik Mısır dilinde söz konusu yerin adı “Menefer”’dir, Antik Mısır’daki çoğu yerin ve firavun isminin Yunancası daha popülerdir, bunun birkaç sebebi olmakla birlikte bu yazının konusu olmadığından burada açıklama yapmayacağım; örn: Firavun Tutmosis’in isminin Antik Mısır dilindeki karşılığı Djehuty-Mes’tir, hadi tutamıyorum kendimi Türkçe’sini de söyleyeyim: Tutmosis=Djehuty-Mes=Thoth’un Oğlu) tapınağının başrahibi tarafından, dönemin firavunu V. Ptolemy’nin tahta çıkışını, yaptığı iyi işleri ve refah dolu yılları anlatan övgü dolu sözleri içeren 3 farklı yazı dilinde yazılmış bir taştır. Peki neden 3 farklı yazı stili kullanılmıştır? Çünkü Antik Mısır’da her ne kadar yazı aşağıda da gösterip açıklamalarını yapacağım (çünkü en sevdiğim yazı stili=)) hiyerogliflerle başlasa da zamanla hiyerogliflerin form değiştirmiş hali olan demotik ve Antik Yunan’ın etkisiyle Grek stili de kimi zaman aynı anda kullanılmıştır. Taşın yapıldığı dönem söz konusu 3 yazı stilinin aynı anda kullanıldığı dönem olması sebebiyle, Rosetta Taşı’nda 3 farklı yazı stili birarada kullanılmıştır.

Görselde, bahsetmiş olduğum 3 farklı yazı stilini görebilirsiniz.

Mısır Biliminin Babası Sayılan Champollion

Champollion’un 1822 yılında Rosetta Taşı’nda yazılanları deşifre etmesine kadar Hiyerogliflerin sadece gösterge anlamları (mesela kuş şeklindeki bir Hiyeroglifin sadece “kuş” anlamını ifade etmesi gibi) taşıdıkları düşünülmekteydi. Champollion ise o dönemde hem Demotik hem de Grek yazı stilini okumayı bildiğinden alfabelerdeki karakterleri karşılaştırarak hiyerogliflerdeki sembollerin gösterge anlamları dışında her birinin bir harfi de karşıladığını keşfetmiş oldu. Bu büyük keşif sayesinde Medtu Neter’in (Divine Words/Kutsal Sözler) yani Antik Mısır Tanrılarının sözlerinin ne anlam ifade ettiği anlaşılmaya başlandı.

Hiyeroglifler “tek sesi, iki sesi ve ikiden fazla sesi karşılayan” olmak üzere fonetik açıdan 3 gruba ayrılmaktadır. Bu yazımda sadece tek sesi karşılayan hiyerogliflere yer vereceğim (sesi karşılamak: sesin ağızdan çıkma biçimi, dolayısıyla tabloda bazı hiyerogliflerin 2 veya 3 harfe karşılık geldiğini göreceksiniz; fakat ağızdan çıkma biçimi tek ses olduğu için onlara da bu yazımda yer vermiş bulunuyorum).

Tabloda soldan sağa hiyerogliflerin gösterim biçimi, gösterge anlamı ve  harf/ses karşılıklarına yer verdim. Ayrıca yalın olarak kullanıldıklarında gösterge anlamları dışında başka anlamlara da gelen hiyerogliflerin de anlamlarını yanlarında belirttim. Gösterge anlamlarının Türkçe karşılığının yanında İngilizce karşılıklarına da yer verdim.

NOT 4: “Hiyerogliflere çalışırken sembolleri tanımlanmış gösterge anlamları dışında size çağrıştırdıkları anlamlara göre kodlayarak da çalışabilirsiniz” demeyi çok isterdim ama böyle yapmamanızı tavsiye ederim. Çünkü anlamları deşifre ederken “yanlışlıkla” sizdeki anlamına göre hiyeroglifleri okuyabilirsiniz. Mesela “flowering reed=kamış” gösterge anlamındaki sembol bana göre “kuş tüyü”ne daha çok benzemesine rağmen  böyle kodlamamaya özen gösteriyorum=)

	Hiyeroglif	Gösterge Anlamı	Harf/Ses Karşılığı	(Varsa) Diğer Kullanımlar ve Anlamları
1		Akbaba (vulture)	A
2		Ön kol (forearm)	E
3		Baldır (calf)	B
4		Kamış (flowering reed)	A (erken Mısır dönemi) İ (geç Mısır dönemi)
5		El (hand)	D
6		Engerek yılanı (viper)	F
7		Kavanoz (jar stand)	G
8		Avlu (courtyard)	H
9		Kıvrılmış lif (twisted flax)	H
10		Kamış (bence kuş tüyü=)(flowering reed)	I(geç Mısır dönemi)
11		Yılan (snake)	Dj
12		Sepet (basket)	K	“sen” , “sana”, “seni”
13		Baykuş (owl)	M	“içinde”, “gibi”, “görüntüsünde”
14			M
15		Su (water)	N
16		Aşağı Mısır’ın kırmızı tacı (red crown of lower Egypt)	N
17		Oturak (stool)	P
18		Eğimli tepe (hill-slope)	Q
19		Ağız (mouth)	R
20		Kıvrılmış kumaş (folded cloth)	S
21		Somun veya ekmek (loaf or bread)	T	Kelime sonuna geldiğinde o kelimenin bir dişi varlık için söylendiğini gösteren belirteç
22	ya da	Yavru kuş (young chick)	U W
23	ya da	İki kamış (2 flowering reeds)	İİ
24		Kapı sürgüsü (door bolt)	Z S
25		Havuz (pool)	SH
26		Bağlı ip (tethering rope)	TJ
27		Elek (sieve)	CH
28		Kement (lasso)	O/WA
29		Aslan (lion)	L

Tek sesi karşılayan hiyeroglifleri böylece görmüş oldunuz. Şimdi aşağıda yatay olarak yazılmış olan ismi okuyabilirsiniz.

          

Doğru okudunuz eminimm=)) Okuyamadıysanız da dert etmeyin, çünkü size henüz önemli ipuçlarını  vermiş değilim 😈 Evet, yukarıda yazılan isim, Antik Mısır’da sıklıkla kullanılan bir erkek ismi olan Anii. Bir önceki yazımı okuyanlar hatırlar, Ani papirüsünden bahsetmiştim. İşte o papirüsü yazan zat-ı muhteremin ismi. Dikkatinizi çekmiştir. En sağda bir erkek kişisi figürü var. İşte bu figür, bahsi geçen ismin erkek ismi olduğunu belirten bir belirtme sıfatı görevinde. Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer unsur da hiyerogliflerin bakış yönü. Dikkat ederseniz, hem belirtme sıfatı görevindeki erkek figürü, hem de diğer hiyeroglifler sol tarafa bakmaktadır. Bu bize, hiyerogliflerin soldan sağa doğru okunması gerektiğini göstermektedir.  Dolayısıyla ilk hiyeroglifimiz olan  (A), ikinci hiyeroglifimiz olan  (N) üçüncü hiyeroglifimiz olan  (İİ) bir araya geldiği zaman, oku bakayım-Anii diyoruz=D (Barış Manço abimizi de anıyoruz<3)

Siz de yukarıdaki tabloda vermiş olduğum hiyeroglifleri kullanarak kendi isminizi hiyerogliflerle yazabilirsiniz.

Örneğin: Türkçe’de en sık kullanılan erkek isimlerinden olan Ahmet=  gibi.

Fakat sadece harflerin hiyerogliflerdeki karşılığını kullanarak isminizi yazarsanız, transliterasyon yapmış olursunuz. Transliterasyon, anlamsal karşılık olmadan, sadece harflerin karşılığını alarak tercüme yapma olarak tanımlanabilir (yani bir “translation” değildir). Dolayısıyla yukarıdaki çeviri, anlamdan yoksundur. Sadece anlamdan değil, belirtme sıfatı hiyerogliflerinden de yoksundur. İnternetteki pek çok program, isminizin Antik Mısır hiyerogliflerindeki karşılığını size verirken de transliterasyon yapmaktadır; çünkü bu programların çoğunun veri tabanında ne yazık ki kelimelerin anlamsal karşılıkları bulunmamaktadır. Hatta çoğu kişi bu transliterasyonlara güvenerek kolye vb. aksesuarlar yaptırarak onları kullanmaktadır. Ben tabi ki yıllarını Antik Mısır’a vermiş olmanın etkisiyle isminin Antik Mısır’daki anlamsal karşılığını bilenlerden olarak şanslıyım sanırım=)

Bir sonraki derslerde hiyerogliflerdeki belirtme sıfatları, çift sesler, üç sesler (şan dersi gibi oldu ama neyse=D) vb. detay konulara giriş yapacağım.

O zamana kadar, Medtu Neter’le kalınız efenimm

NOT 5: Yazar, Antik Mısır/Ejiptoloji diplomasına sahip değildir. Sadece hayatının neredeyse 20 yılı boyunca Antik Mısır hakkında araştırma yapmış ve yapmaya da devam eden biridir. Bu nedenle bir hata ettiyse kusuruna bakmayınız;)