Hiyeroglifler 101-Ünite 2

 Bu derste sadece edatları ve fonetik tamamlayıcıları ele alacağız. Bu yüzden diğer iki derse göre daha kısa bir ders olacak.

Öncelikle edat nedir, kısaca ondan bahsedelim. Zira Türkçe dil bilgisinde edat ve bağlaç, belki de en çok karıştırılan kavramlar arasında yer alıyor. Edat, kendi başına bir anlamı olmayan fakat iki sözcük arasında anlam ilişkisi kurduğu için cümleden çıkarıldığı zaman cümlenin anlamsızlaştığı kelimelerdir. Anlamsızlaşma üzerinde özellikle durdum çünkü edatı bağlaçtan ayıran en önemli özellik budur. Cümledeki bir bağlacı cümleden çıkardığımız zaman cümlede anlam kaybı olmazken bir edatı çıkardığımızda cümlede anlam kaybı olur. Gibi, için, rağmen, karşın, ile vb. kelimeler Türkçede en sık kullanılan edatlar olarak karşımıza çıkar. Örneğin “Kalem ile yazdı,” cümlesindeki ile bir edattır. Zira cümleden çıktığında cümlede anlam kaybı olur (Kalem ile yazdı cümlesinde “o” gizli öznesi vardır, ile edatı çıktığında özne kalem olur, yani anlam kaybı yaşanır). Öte yandan “Aslı ile Kerem geldi,” cümlesinde ise ile bağlaç görevindedir zira cümleden çıktığında cümlede herhangi bir anlam kaybı olmaz. Bu kısa dil bilgisinden sonra Eski Mısır dilindeki edatlara bir bakalım:

Edatlar:

Yukarıdaki tabloda edatların hiyeroglif karşılığı, hemen yanında transliterasyonu, onun da yanında Türkçe anlamını görüyorsunuz. Edatları oluşturan fonogramları 1. Ünitedeki tek harfli ve iki harfli fonogramlar tablolarından hatırlayabilirsiniz. Edatları alt alta şu şekilde ifade edebiliriz:

Baykuş hiyeroglifi (tek harfli/m): İçinde, ile, ondan (İngilizcedeki in, with, from)

Su hiyeroglifi (ben bunu Nil'in dalgası diye kodluyorum, zaten belirttiği ses olan n, Nil'i çağrıştırıyor) (tek harfli/n): Ona, onun, için (İngilizcedeki for, of, to)

Kamış (aslında kuş tüyüne daha çok benziyor, ben o yüzden kuş tüyü diye kodluyorum) ile su hiyeroglifleri (i ve ne fonogramlarından oluşuyor) İn: Tarafından (İngilizcedeki by)

Kıvrılmış lif, su ve ön kol hiyeroglifleri Hena (h, n ve a fonogramlarından oluşuyor, transliterasyonuna göre a sesinin kısa telaffuz edilmesi gerekiyor): İle (İngilizcedeki with)

Ağız hiyeroglifi (tek harfli/r): Ona doğru (İngilizcedeki towards)

Saplı süt sürahisi hiyeroglifi mi ve kamış hiyeroglifi i (kamış hiyeroglifi burada fonetik tamamlayıcı görevinde): Gibi (İngilizcedeki like)

Yüz hiyeroglifi Hr: Üstünde (İngilizcedeki on)

Kasap bloğu hiyeroglifi hr ve ağız hiyeroglisi r (ağız hiyeroglifi burada fonetik tamamlayıcı görevinde) Hr: Altında (İngilizcedeki below)

Dikkat ettiyseniz yukarıdaki edat açıklamaları kısmında bazı parantez içlerinde "fonetik tamamlayıcı" terimini görmüşsünüzdür. O zaman şimdi de bu ünitenin bir diğer konusu olan fonetik tamamlayıcıların sırası gelmiş demektir. Sesli harflerin hiyerogliflerde belirtilmediğini, dolayısıyla hiyeroglif metinlerinin Antik Mısır’da nasıl telaffuz edildiğini bilmediğimizi önceki derslerimizde belirtmiştim. İşte fonetik tamamlayıcılar bu noktada bir nebze olsun yardımımıza koşuyor. Zira fonetik tamamlayıcılar bir kelimenin nasıl telaffuz edileceğini gösteren bir yardımcı görevinde olabilir. Örneğin bir metinde aynı ses peş peşe geliyorsa tek harfli fonogram (ses) genellikle bir fonetik tamamlayıcıdır ve transliterasyonda belirtilmez. Tıpkı "altında (below)" edatı anlamına gelen kasap bloğu hiyeroglifinin sonrasında gelen ağız hiyeroglifi r fonogramında olduğu gibi. Zira kasap bloğu hiyeroglifi iki harfli bir fonogramdır ve sesleri hr'dir. Sonrasında gelen r tek seslisi, r sesine vurgu yapan bir fonetik tamamlayıcıdır. Bu nedenle telaffuz edilmez.

 Yukarıdaki hiyeroglif “mr” olarak okunur ve “sevmek” anlamına gelen bir fiildir. Önceki derslerden hatırlarsanız bir hiyeroglifi okumak için metnin içindeki insan, hayvan gibi sembollerin bakış yönünü tayin etmemiz gerektiğini söylemiştim. Bu metindeki insan sembolü sola baktığı için okumayı soldan sağa doğru yapmamız gerekir. Burada alt alta iki hiyeroglif görülüyor. Okuma ile ilgili ikinci kural, yön belirlendikten sonra alt alta hiyeroglifler varsa hiyerogliflerin her zaman yukarıdan aşağıya doğru okuması gerektiğidir. Sol üstteki ilk hiyeroglif, iki sesli bir fonogram olan “mr” hiyeroglifidir. Altındaki ağız hiyeroglifi ise tek sesli bir fonogram olan “r” sesidir. Dikkat ederseniz “mr” sesinin sonu da r’dir. Yukarıda, bir metinde aynı ses peş peşe geldiğinde tek harfli fonogramın telaffuz edilmediğinden, onun bir fonetik tamamlayıcı olduğundan bahsetmiştim. Dolayısıyla bu metinde de r fonogramı bir fonetik tamamlayıcı hizmeti görmektedir. Sağdaki elini ağzına götürmüş insan sembolü ise 1. Ünite’den hatırlayacağınız bir ideogramdır. Ses değeri olmadığından telaffuz edilmez. Fakat anlamı belirginleştirir. Burada bahsedilen “sevmek” eyleminin bir erkek kişisi tarafından söylendiği bilgisini kestirme yoldan okuyucuya iletir.

Antik Mısırlılar fonetik tamamlayıcıları telaffuza yardımcı olması için (ama dikkat ederseniz yine iki sessiz arasında hangi seslinin olduğu bilgisini vermiyor, sadece son sesi teyit ederek yardımcı oluyor) kullanmakla birlikte bazı durumlarda yazıyı okuyan kişinin aklını katıştırmayı amaçlayarak da kullanmışlardır. Zira hiyeroglif metinleri Tanrı’nın sözleri (Medu Neter) olarak görülüyor ve kutsal sayılıyordu. Bu sebeple yazılı metinlerdeki bilgilerin yanlış kişilerin eline geçmesini engellemek için ek önlem olarak fonetik tamamlayıcılar kullanılabiliyordu.

…………………………..

Türkçe kaynak ve ileri okuma önerileri:

Eski Mısır hiyeroglifleri ile ilgili Türkçe kaynak yetersizliği, hiyeroglifleri öğrenmek isteyen Türkler için önemli bir eksiklikti. Bu noktada hiyeroglifler hakkında detaylı bilgi edinebileceğiniz ve benim de bu seriyi hazırlarken çokça faydalandığım Türkçe kaynak için Duygu Alkan Erdoğdu’nun Udemy’deki hiyeroglif eğitimlerini takip edebilirsiniz. Ayrıca yine Duygu Alkan Erdoğdu tarafından yazılmış olan Amon Okulu kitabını da şiddetle tavsiye ederim. İlgili kitap, Mısır felsefesinde derinleşmenizde bir adım olabileceği gibi Eski Mısır hakkında bildiğiniz bazı şeylerin ne kadar da yanlış olduğunu ya da tarih boyunca yanlış yorumlanıp aktarılmış olduğunu fark etmenizi de sağlayacaktır. Yazar,  Amon Okulu’nun devamı niteliğinde ikinci kitabının da çıkacağı müjdesini vermiştir. Ben de ikinci kitabı büyük bir heyecan ve merakla bekliyorum.

……………………………….

Fonetik tamamlayıcıları sonraki ünitelerde işleyeceğimiz tanrı isimleri, sıfatları ve sunu metinlerinde bolca göreceğiz. Böylece daha iyi bir şekilde anlayabileceğiz. Bu üniteyi burada sonlandırıyorum çünkü bir an önce tanrı isimleri, sıfatları ve sunu formülleri çözümlemeleri yaparak şimdiye kadar gördüğümüz hiyerogliflerle ilgili teknik bilgileri sizler için daha anlaşılır kılmayı ve sizlerin de böylece hiyeroglifleri tecrübe etmenizi sağlamak istiyorum. O zaman bu ünitenin Karnak Tapınağı Metinleri cümlesi gelsin:

“Tecrübe size öğretecektir, bir hoca size sadece yolu gösterebilir.”